Wie had de eerste auto in Schalkwijk?

©: Villa Nuijens HUA cat. 10687

In de middeleeuwen was men voor gezondheidszaken aangewezen op de rondreizende wonderdokter en het kruidenvrouwtje. In 1721 verschijnt barbier Willem Spruijt in het dorp die als meester-chirurgijn actief is.

In 1816 vestigde de eerste arts, dokter Willem Backer, zich in Schalkwijk. Hij was door de gemeente aangetrokken en kwam uit Beusichen. Als gemeentearts werd hij ook betrokken bij de verkeersongelukken op de openbare weg. 

Hoe komt deze arts, begin 19e eeuw, zo snel als mogelijk op de plek van het ongeluk? Iedereen liep afstanden! Maar er kwam in deze eeuw snel verandering in. 

Het vervoer is tot 1851 voornamelijk met de trekschuit naar Utrecht, als je die afstand niet wilde lopen. Per 1 november van dat jaar is er een dagelijkse rit met de diligence van Van Gend en Loos. De spoorwegen nemen het personen vervoer over op 1 november 1868 en vanaf 1932 wordt de autobus naar Utrecht geïntroduceerd. Schalkwijk is dan het begin- en eindpunt van deze busdienst via Houten op Utrecht.

In het buitenland is in 1885 de Duitser Carel Benz met het bouwen van de eerste automobiel in zijn fabriek in Mannheim bezig. Der Wagen ohne Pferde! De heer M.W. Aertnijs uit Nijmegen importeert de eerste auto hiervan als verkoop-object in Nederland. Hij komt, op de 2de zondag van september in 1897, vanuit Mannheim Nijmegen binnen rijden met de Velocipède, een eenvoudige tweezitter. Later komen er ook meer comfortabele modellen bij, met en zonder overkapping.

De bakermat van het automobilisme in ons land is Nijmegen. In 1888 wordt de "Noviomagnum", zoals zijn uitvinder P. van Rijn het noemde, gelanceerd. Het voertuig werd door stoom voortgedreven. De man was een geweermaker van de schutterij in Nijmegen. Erg veel snelheid had het voertuig niet, en de verlichting bestond uit een kaarslantaarn. 

Schalkwijk

Terug naar Schalkwijk. In 1870 volgde dokter Willem Nuijens de huisarts Willem Backer (1816-1870) op. Hij nam zijn intrek in huize "Rustenburg", het latere gemeente huis aan de Provinciale weg. In 1892 liet hij een woning met praktijkruimte voor zichzelf bouwen, Villa Nuijens. De windwijzer op het dak kreeg de letter N niet van Noord maar van Nuijens! Hem werd een toelage van 200 gulden per jaar toegekend, mits hij de schutters en de behoeftigen behandelde.  

Hij bezocht zijn patiënten met de koets. Een foto van dokter Nuijens in zijn koets hebben we niet. Wel een foto uit 1904 met van links naar rechts zijn dochters Naatje, Kee en Annabel. Hij bezat naast deze koets ook nog een Tilbury en een gesloten koets en had hiervoor nog vier paarden.

Zou dokter Nuijens de eerste automobiel bezitter van Schalkwijk zijn geweest? Of was het misschien zijn opvolger dokter Lucas A. Veeger?

Dokter Veeger volgde dokter Nuijens in 1907 op. Hij valt op omdat hij de eerste inwoner van Schalkwijk is met een telefoon. Dokter Veeger blijft pionieren want in 1914 is hij de eerste huisarts met een auto. 

Hij bezat een driewieler auto, maar dat beviel niet zo goed, dus schafte hij een motor aan. Daarmee bezocht hij zijn patiënten in de hele omgeving, want zijn praktijk was erg groot; Schalkwijk, Culemborg, Houten, Werkhoven en Cothen. Van dokter Veeger en zijn vrouw hebben we wel een foto.

Het was ook dokter Veeger die in 1922 de plaatselijke afdeling van het Wit-Gele Kruis oprichtte, de eerste R.K. vereniging van deze aard ten noorden van de grote rivieren. Ook zijn vrouw hielp mee in de praktijk. Zo geeft zij voedingsadvies aan Schalkwijkse gezinnen die in 1920 “uitgeputte Weensche kinderen” opvangen.

Wie was de eerste met een auto? In ieder geval had een arts in de 20e eeuw al snel een auto om patienten thuis te bezoeken. 

In 1930 wordt Willem Jansen aangesteld. Hij blijft tot na de Tweede Wereldoorlog. Jansen wordt in 1947 opgevolgd door arts Thomkins. Thomkins is in eerste instantie gemeentearts, maar wordt uiteindelijk huisarts. Willem Renckens (weer een Willem) volgt in 1970 en Van Steenis in 1994.

Zowel de inwoners van Tull en ’t Waal als ’t Goy vielen onder de huisarts van Schalkwijk.

Voor het project Schalkwijk in Woord en Beeld, dat in samenwerking is met de Dorpscanon van het Kromme Rijngebied, zoekt verhalen en foto's uit Schalkwijk Toen en Nu. Reageer met uw verhaal!

Huisartsen in Schalkwijk:

1816 – 1870   W. Backer (gemeente-arts)

1870 – 1907   W. Nuijens (gemeente-arts)

1907 – 1930   L. Veeger 

1930 – 1947   W. Jansen

1947 – 1970   C. Thomkins

1970 – 1994   W. Renckens

1994 – heden W. van Steenis

Datering

Colofon

Auteur: Nelleke Bogaard

Bronnen:

1] P.M. Heijmink Liesert: 'Schalkwijk, de geschiedenis van een Stichts dorp' 

2] M.W. Aertneijs 'Hoe de auto in ons land kwam' en mondelinge informatie van Wim van den Heuvel.

Foto's: Collectie Wim van den Heuvel

Uit: Nieuws over Oud (blad van het museum van Schalkwijk en Tull en ’t Waal)

Foto's: Christ Essens, Meike de Vries

Hoofdfoto: HUA cat. 10687  Gezicht op de linker- en voorgevel van de villa Nuijens (Provincialeweg 11) te Schalkwijk.

Referenties

© Tekst: Schalkwijk © Foto voorblad: Villa Nuijens HUA cat. 10687