Kasteel Schonauwen
Tussen de woonwijken in het zuidwesten van Houten staat de ronde toren van het voormalige kasteel Schonauwen. Het is het enige restant van wat ooit een indrukwekkende waterburcht was. De toren is een van de oudste nog zichtbare bouwwerken in de gemeente Houten en dateert uit ongeveer het jaar 1375.
Kasteel Schonauwen staat in de polder Schonauwen, een ontginning uit de 12 eeuw. Het gebied werd tegelijkertijd ontgonnen met Schalkwijk. De polder en het bijhorend gerecht droeg in de middeleeuwen de naam Vuijlcop. De rechten lagen bij de Norbertijnerabdij van Mariënweerd (bij Beesd). Deze abdij blijkt in het jaar 1261 een kloosterboerderij te hebben langs de Houtensewetering, die de naam Schonauwen draagt. Een nog vroegere vermelding gaan terug tot het jaar 1240, maar dan onder de naam ‘Huis aan de Weteringe’.
Wanneer de lagere rechtsmacht in 1271 in handen komt van de Heer van Kuilenborg, wordt dit in onderleen gegeven aan zijn nakomelingen. Die bouwen rond 1305 een stenen woontoren, dat de naam Schonauwen draagt. Het is ook in deze tijd dat de boerderijen langs de Schalkwijksewetering zich verplaatsen naar de iets hoger gelegen Houtensewetering. Hier was minder vaak last van overstromingen en was het grondwaterpeil beter.
Aan het eind van de 14e eeuw wordt de woontoren omgebouwd tot een kasteel. Het huis wordt een imposante waterburcht van 15 bij 20 meter. De funderingen van de muren zijn 1 tot 2 meter breed.
Ook de huidige nog zichtbare 13,5 meter hoge ronde toren wordt dan gebouwd. Ronde torens zijn vanaf 1360 populair. Ze worden dan ook gebruikt op de stadsmuur van Utrecht. Het voordeel van een ronde toren is dat kogels gemakkelijk afketsen en dus is de kans op inslag kleiner. Van Schonauwen zijn geen oorlogshandelingen bekend. Alleen in december 1527 wordt het kasteel tijdelijk ingenomen door de stad Utrecht.
Het kasteel heeft ook een voorburcht, waar de dienstwoningen staan. Via een tweede brug wordt de buitenwereld bereikt. De gracht is 25 tot 38 meter breed. In 1536 wordt Schonauwen door de Utrechtse Staten erkend als ridderhofstad. De naam Schonauwen is dan vaker in gebruik dan Vuilkop.
Buitenhuis
In de 17e eeuw wordt het kasteel ingrijpend verbouwd. Het kasteel wordt omgevormd naar een buitenhuis, dat vaak in de zomer in gebruik is. Bewoner is Jacob van Wassenaer Obdam, admiraal op zee. Hij voerde op De Eendragt die op 13 juni 1665 tijdens een zeeslag explodeerde. In 1727 wordt het kasteel bewoond door een Franse Kartuizer gemeenschap. De Kartuizers waren gevlucht uit Frankrijk en uiteindelijk in Schonauwen uitgekomen. Na 30 jaar waren er nog maar twee Kartuizers over, waarna het gebouw opnieuw werd verkocht.
In 1812 wordt het kasteel geveild. Hendrik Ravee koopt het kasteel en laat het in 1813 op de ronde hoektoren na slopen. De huidige aanbouw in historisch stijl is tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd. In 2001 blijkt de toren scheef te staan. De angst bestond dat verandering van de grondwaterstand vanwege de nieuwbouw rond de toren, zou zorgen voor een versneld verval.
Tijdens de renovatie in 2006 is de toren van heipalen voorzien. Uit archeologisch onderzoek in 2002 blijkt dat de vloer van de ronde toren vlak na de bouw in de Middeleeuwen al was verzakt. De waterpartij langs Granietsteen is rond 2008 opnieuw aangelegd, waardoor de kasteeltoren stedenbouwkundig is verwerkt in de nieuwbouw van Houten-Zuid.
Colofon
Auteur Frank Magdelyns
Foto: Frank Magdelyns
