Fort Honswijk
Fort Honswijk ligt in het midden van de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan de Lek. Het fort is het centrum van de Stelling van Honswijk. Het bijzondere van deze stelling is dat het waterliniegebied hier nog redelijk in tact is.
Fort Honswijk was in eerste instantie een verdedigingswerk dat bestond uit een aarden wal. Vanaf deze wal was het de bedoeling om het hoger gelegen gebied ten noorden van de Lekdijk te verdedigen.
Tussen 1842 en 1848 werd het torenfort gebouwd. Het droeg de naam van de toenmalige koning Willem II. Fort Willem II kreeg samen met Fort Everdingen aan de andere kant de Lek de taak om de rivier te verdedigen. Ook beschermde het fort de sluizen van het inundatiekanaal. Het was de eerste van de tien torenforten die zouden worden gebouwd in de gehele Nieuwe Hollandse Waterlinie. Met drie verdiepingen en één ondergrondse verdieping werd het de grootste torenfort. De toren leek op een kasteel, had kantelen, een gracht en een ophaalbrug.
In 1870 werd het fort gemobiliseerd. Gedurende negen weken waren er manschappen ondergebracht, omdat er onduidelijkheid was hoe de Frans-Duitse oorlog zich zou ontwikkelen. Het fort werd gevechtsklaar gemaakt en de kanonnen werden op hun positie gezet.
Tussen 1878 en 1881 werd de bovenste verdieping van de toren gesloopt. Deze was door nieuw geschut gemakkelijk in puin te schieten. Nieuw was de contrescarp aan de oostkant die de toren tegen de nieuwe zwaardere wapens moest beschermen. Kanonkogels en granaten zouden op de aarden wal afketsen en de muren van het torenfort heel laten.
In deze periode werden magazijnen en bunkers verbeterd en bijgebouwd. De gracht werd gedempt en de ophaalbrug verwijderd. Het poortgebouw dateert eveneens uit 1878. Het bijzondere aan het poortgebouw is dat het zonder gracht is opgeleverd, zoals elders het geval is. Aan het eind van de twintigste eeuw kon het fort maximaal 650 personen herbergen.
De tweede mobilisatie vond plaats tijdens de Eerste Wereldoorlog. Gedurende vier jaar waren er soldaten in en rond het fort. Gewerkt werd aan de verbetering van Fort Honswijk en omliggende verdedigingswerken. Ook werd het Werk aan de Groeneweg aangelegd, zodat het fort beter beschermd was bij een aanval uit het oosten. De Stelling van Honswijk was daarmee compleet.
Stelling van Honswijk
De stelling bestaat onder andere uit Fort Honswijk, het naastgelegen Lunet aan de Snel en Werk aan de Korte Uitweg. Deze laatste is via een gedekte weg te bereiken. Verder zijn rond Fort Honswijk groepsschuilplaatsen aangebracht. Op enige afstand ligt het Werk aan de Groeneweg en het Werk aan de Waalseweg. Hier en daar in de omgeving van Fort Honswijk zijn houten huisjes te zien, die in het kader van de kringloopwet werden gebouwd.
Tweede Wereldoorlog
In 1935 wordt Fort Honswijk in gebruik genomen als het eerste concentratiekamp van Nederland. Daarna trok vanaf 1939 het leger erin. Tot 1946 zaten er soldaten. Eerst Nederlandse, vanaf 14 mei 1940 Duitse soldaten. Met de bevrijding in 1945 werd Fort Honswijk gebruikt om NSB-ers en oorlogsmisdadigers vast te houden, waaronder de bekende ‘Drie van Breda’. De Amersfoortse kampbeul Jacobus Ammerdorffer pleegde zelfmoord en nam in zijn dood een bewaker uit Schalkwijk mee.
Defensie bleef tot 2013 in het fort. De Gemeente Houten voerde daarna noodherstel uit en is sinds 2016 eigenaar.
Colofon
Tekst: Frank Magdelyns
Foto: Frank Magdelyns
Video: Albert Speelman
