DICHTER GERRIT ACHTERBERG (1904-1962) UIT LANGBROEK

©: Meike de Vries

Kom je door Langbroek dan kan je een Gerrit Achterbergstraat of een Gerrit Achterpad aantreffen. Ook is er een Klein Jagersteinstraat, een straat die is genoemd naar de boerderij waar Achterberg opgroeide.

Waarom zoveel aandacht in Langbroek voor Gerrit Achterberg?

Gerrit Achterberg wordt als een van de grootste dichters van de 20e eeuw gezien en hij groeide op in Langbroek. De familie Achterberg woonde al eeuwen in Langbroek en was lid van de Gereformeerde Bond van de Nederlands Hervormde Kerk. De vader van Gerrit vervulde diverse functies in Langbroek, zoals ouderling, kerkvoogd, schoolbestuurder en wethouder van Langbroek.

Pas na 2000 wordt er meer over Gerrit Achterberg in Langbroek gesproken. Waarom? Maarten van Rossem (2018) zei het eens heel scherp: 'Gerrit Achterberg, hij is een moordenaar en hij is één van Nederlands beste dichters'. Dat Achterberg een vrouw vermoordde was natuurlijk lang een groot taboe in een klein dorp als Langbroek met een sterk protestant-christelijk karakter. Men keek in Langbroek wat ‘anders’ tegen de dichter Achterberg aan, dan men dat in de rest van het land deed.

De dichter heeft – en dat is ook begrijpelijk – nooit over zijn leven willen praten en zei ooit tegen zijn vrouw Cathrien dat alles na zijn dood openbaar gemaakt zou worden. In een periode van zware overspannenheid doodde hij in 1937 in Utrecht zijn hospita; aan de andere kant was Gerrit Achterberg een gevierd dichter, want zijn gedichten kregen veel aandacht. Volgens Hazu (1980) was Achterberg tientallen jarenlang de meest gelezen en geprezen dichter van Nederland.

Gerrit Achterberg werd op 20 mei 1904 in Langbroek geboren en was het tweede kind uit een gezin van acht kinderen. Hij werd in het koetsiershuis achter de orangerie van kasteel Sandenburg geboren. Toen zijn vader als koetsier rugklachten kreeg, zorgde graaf van Lynden van Sandenburg van het landgoed ervoor dat de familie Achterberg de boerderij Klein Jagersteyn aan de Langbroekerwetering kon pachten.

Als kind van 5 jaar viel Gerrit uit de hooiberg van Klein Jagersteyn en kermde toen vreselijk, zei zijn jongste broer Henk eens tegen me. Men denkt dat hij toen een hersenbeschadiging opliep.

Gerrit ging naar de openbare school in Langbroek, omdat er tot 1922 geen christelijke school was. Hij stond bekend als een goede leerling en mocht verder leren. Hij ging o.a. naar de Jan van Nassaukweekschool in Utrecht en werd onderwijzer. Hij gaf daarna les in Opheusden en stond erom bekend dat hij maar moeilijk orde kon houden en eigenlijk ook niet hield van het onderwijzersvak. In Opheusden schreef hij ook zijn eerste gedichten, die hij opstuurde aan diverse bladen. Het in 1931 verschijnen van zijn bundel Afvaart, werd in de literaire wereld als een belangrijke gebeurtenis gezien.

In 1924 leerde hij zijn latere vrouw Cathrien van Baak kennen. Enkele jaren later - 1930 - stopte hij als onderwijzer in Opheusden en ging op een school in Den Haag werken. In 1933 stopte hij als onderwijzer, omdat hij alleen nog maar dichter wilde zijn. In 1929 had Achterberg zich verloofd met Bep van Zalingen, maar onder druk van haar vader kwam rond 1932 een einde aan die relatie. Gerrit was in die tijd herhaaldelijk agressief en zijn vader zocht voor hem medische hulp. Meerdere keren werd hij in klinieken opgenomen. In 1935 wordt hij op voorspraak van graaf van Lynden medewerker van de Landbouw Crisis Organisatie in Utrecht. Hij krijgt de opdracht mee het vee te tellen. In Utrecht woont Gerrit in de Boomstraat 20bis. De ontstane relatie met zijn hospita liep fataal af. Op 15 december 1937 doodde Achterberg zijn hospita en verwondde haar dochter.

Dit alles had tot gevolg dat Achterberg vanwege problemen met zijn ‘geestelijke vermogens’ door de rechter als ontoerekeningsvatbaar werd verklaard en vervolgens jaren in verschillende psychiatrische instellingen doorbracht. In 1943 zocht hij weer contact met Cathrien van Baak, waarmee hij in 1946 trouwde. In 1955 wordt zijn tbr beëindigd. De tbr van Achterberg duurde zo lang, omdat hij verdrong wat hij in 1937 had gedaan. Voor Achterberg was de gebeurtenis waarbij hij een vrouw doodde, altijd een taboe (Heesen en Jansen, 2001). In 1953 was Achterberg met zijn vrouw naar Leusden verhuisd, waar hij op 17 januari 1962 ’s avonds onverwacht aan een hartaanval overleed. Gerrit Achterberg werd op de begraafplaats Rusthof in Leusden begraven. Zijn vrouw overleed in 1989 en werd bij Gerrit in het graf begraven.

Als dichter schreef Achterberg ook diverse gedichten die met Langbroek te maken hebben. Gerrit Achterberg ontving belangrijke literaire prijzen voor zijn werk, zoals o.a. de P.C. Hooftprijs (1950) en de Constantijn Huygensprijs (1959).

Volgens Hazu (1980) wist Achterberg dat hij een groot dichter was die in zijn nabijheid eigenlijk geen andere dichter kon tolereren. Het is dan ook niet vreemd dat de in Doorn wonende Simon Vestdijk hem ‘Het zondagskind in onze letteren’ noemde.

LITERATUUR

- Hazu, W. (1980). Gerrit Achterberg 1905- 1962. Vrij Nederland, 10 mei 1980.

- Heesen, H. en Jansen, H. (2001). Pen in ruste. Schrijversgraven in Midden-Nederland.

. Van Rossem, M. (2018). 'Gerrit Achterberg, hij is een moordenaar en hij is één van Neerlands beste dichters'. RTV Utrecht, 1 november 2018. Baarn: Uitgeverij de Prom.

- Het Gerrit Achterbergpad. Een zogenaamd klompenpad. Voor meer info: VVV Kromme Rijnstreek Wijk bij Duurstede

https://www.vvvkrommerijnstreek.nl/nl/routes/1624981507/klompenpad-gerrit-achterbergpad

- Het leven van Gerrit Achterberg. Voor meer info: Koninklijke Bibliotheek

https://www.kb.nl/themas/nederlandse-poezie/dichters-uit-het-verleden/gerrit-achterberg-1905-1962/het-leven-van-gerrit-achterberg