De Oude Dorpskerk in Bunnik

©: RAZU Oude Dorpskerk 1986

In de 12e eeuw bouwden Bunnikse dorpsbewoners een eenvoudige houten kapel als gemeenschapsgebouw, vergelijkbaar met een boerenschuur. Het diende als symbool van zelfstandigheid en voor bijeenkomsten, kerkelijke activiteiten, rechtspraak en markten. Verschillende priesters verzorgden er diensten. De halve zelfstandigheid werd later volledige zelfstandigheid toen de kapelaan pastoor werd en de kapel een parochiekerk. Hierdoor werden financiële banden doorgesneden, ten gunste van de Bunnikse pastoor. Dit had impact op de Zeister pastoor, die een jaarlijkse vergoeding ontving van de dochterparochie. Een gulden werd tot na de Reformatie betaald aan de kerk van Zeist, op St. Anthonisdag (17 januari). Deze datum eerde de beschermheilige van de nieuwe kerk. Bunniks verheffing tot parochie in de 13e eeuw is onduidelijk, maar waarschijnlijk rond de 13e eeuw.

Het gebouw
In de 12e eeuw bouwden de inwoners van Bunnik een toren met meerdere doeleinden, zoals religie, uitkijkpunt en verdediging, met schietgaten op de begane grond. De toren symboliseerde gemeenschappelijke betrokkenheid, met vage grenzen tussen kerk en gemeenschap. Rond 1200 gebouwd, verving in de 14e eeuw een stenen zaalkerk de houten schuurkerk. De Oude Dorpskerk is een vroeg bakstenen gebouw, vergelijkbaar met de Dom van Utrecht, en verving Romeinse stenen vóór 1200. Bunnik had één steenfabriek.

De kerk was oorspronkelijk kleiner, zoals blijkt uit archieven, steenmaten en muurdikte. Het oudste gedeelte bevindt zich vanaf de toren tot na het derde raam. Daar zit een kleine sprong in de muur. Dit oudste stuk heeft dikke muren van grote, eind 13e, begin 14e eeuwse kloostermoppen. Aanvankelijk vormde dit stuk de hele kerk en zat er hier een klein koor aan vast. Dit koor is in 1566 afgebroken. De kerk is bij deze verbouwing iets verlengd en een nieuw groter koor werd aangebouwd. Hiermee brak de kerk met zijn Katholieke verleden. Het toen bij de kerk getrokken verlengde koor is buiten duidelijk zichtbaar aan de pleisterlaag die niet doorloopt. Het schip, van drie traveeën en het oudste deel van het koor, zouden van oorsprong eveneens 13e eeuws kunnen zijn.

In de 16e eeuw, temidden van de religieuze oorlogen die Europa teisterden, bleef Bunnik onaangedaan. Hier werd geen twist gevoerd, maar bouwde men een nieuw, vrij ruim koor voor de Heer. Hoewel Bunnik een gewone parochiekerk zonder kapittel of koorgeestelijken was, had het koor een aanzienlijke omvang. Ondanks dat in Odijk al in 1548 een rank gotisch koor werd gebruikt, koos Bunnik voor een romaanse stijl, met kleine rondbogige ramen en dikke muren, wellicht om de eenheid van de kerk te behouden. De financiering van het koor werd mogelijk gemaakt door de verkoop van land. Dit leidde tot verdere verbouwingen.

Omstreeks 1840 werd het koor verbouwd en samengevoegd met de kerk door het verlagen van het plafond. Tot de 19e eeuw bleef de inrichting onveranderd, met de blik op het koor gericht, waar de pastoor of later de dominee stond. In 1839 veranderde deze oriëntatie, en de buitenbepleistering werd aangepast. De toren kreeg zijn huidige tentdak tijdens een restauratie in 1938-1939. Een restauratie van de kerk volgde in 1954-1955, waarbij oude gebruiken van laatste rustplaatsen in en rond de kerk werden verwijderd. Koperen lessenaars en lichtarmen op de kansel en voorlezersplaats dateren uit de late 17e eeuw en zijn nog steeds aanwezig.

De ideale predikantenloopbaan begint meestal in een klein dorp, gaat daarna via een wat grotere plaats naar een stad. Grote steden zoeken als predikant meestal iemand die al in twee of drie kleinere plaatsen heeft gestaan en daar voldeed, kleinere plaatsen kijken in de dorpen en de dorpen kiezen voor een pas-afgestudeerde predikant. Bunnik heeft in 1874 een jonge predikant die over zo'n geweldig preektalent bleek te beschikken dat zijn vroegere hoogleraren op zondag met plezier in Bunnik naar hun leerling kwamen luisteren. Ds. Welter heeft het later dan ook tot hofprediker bij Koningin Wilhelmina gebracht!

Tien predikanten

1 1596-1601 Ds. Cornelis Jansz. van Cothen

2 1601-1604 Ds. Gerardo Cornelio de Vlieger

3 1615-1619 Ds. Reinier van Oosterzee

4 1622-1626 Ds. Pieter van Deyl

5 1626-1641 Ds. Anthonie van Cauwenhoven

6 1641-1644 Ds. Cornelis van der Lingen

7 1644-1686 Ds. Cornelis van Meerlant

8 1651-1686 Ds. Rutger Coesveld

9 1687-1693 Ds. Everhard Luyting

101693-1700 Ds. Matthijs Heck