Castellum Fectio, Bataafse soldaten verdedigen de Limes

©: Henk Bol

Een unieke plek bij het dorp Bunnik is Vechten. Hier bouwden de Romeinen een versterking, het castellum Fectio, de oudste versterking in Nederland. Hoe zag het leven eruit van een Bataaf in dienst van de Romeinen in en rond een Romeins castellum, en hoe stond hij tegenover de Romeinen waarmee hij samenwerkte? Speuren naar sporen van dit Romeins verleden is geluk hebben. In dit rivierengebied zijn deze bewaard gebleven onder een dikke kleilaag. Wanneer er een droge zomer voorkomt worden contouren zichtbaar, zoals in 2003 ...

Via luchtfoto’s is rond het Romeins castellum in Vechten veel zichtbaar geworden. Het zijn mogelijke tracés van Romeinse wegen, oude meanders van de Kromme Rijn, de vroegmiddeleeuwse Marsdijk en een bouwwerk. Vragen borrelen naar boven ... 

De Romeinen legden aan de zuidoever van de Rijn allerlei militaire installaties aan. Deze bestaan uit castella voor circa vijfhonderd soldaten, kleinere fortificaties en wachttorens, een doorgaande verbindingsroute over land en een legioenskamp met een elitekorps van vijfduizend militairen. Bij Vechten, bij het castellum Fectio, was dit elitekorps van 5000 man gelegerd. 

In de Historiën geeft Tacitus een gedetailleerde beschrijving van de zogenaamde Bataafse Opstand, die duurde van 69 tot en met de herfst van 70. Dit is een belangrijk geschreven bron uit de Romeinse omgeving die ons iets vertelt over het leven van de ‘Germanen’ buiten het Romeinse rijk, een volk dat door de Romeinen kennelijk als exotisch werd beschouwd omdat alleen over hen zo’n duidelijk verhaal is geschreven. 

Tacitus beschrijft hun deelnemen aan grootschalige expedities tegen de Germanen aan de overkant van de Rijn, die tot even voor het midden van de eerste eeuw plaats vonden. Deze organiseerden zij zelf en op eigen kosten. Hier is weinig van bekend. Maar in 43 werd de Bataafse militaire inbreng aan het Romeinse leger anders georganiseerd: vanaf dat moment werden de Bataafse soldaten geplaatst in reguliere troepenformaties. Dit hield in dat soldaten tegen betaling in vaste dienst werden genomen voor een periode van 25 jaar. Na afloop kregen de afgezwaaiden het Romeins burgerrecht. Het waren uiteindelijk de Bataven die het grootst aantal soldaten van alle stammen in het noordelijke Gallia Belgica leverden. Zij vormden de kern van de strijdmacht van het Romeinse leger in Noordwest Europa. De Romeinen beschouwden hen als elitetroepen. Ze werden bijvoorbeeld ingezet bij de verovering van Britannië onder keizer Claudius. Het Bataafs zijn was in de Romeinse tijd een label waar het stond voor loyaal, dapper en strijdvaardig en synoniem voor Germaan, stoottroeper, goed te paard en te zwaard. 

In de beschrijving van Tacitus werden deze soldaten meegetrokken in een machtsstrijd tussen twee Romeinse bewindsvoerders Julius Civilis en Vespasianus. Deze machtsstrijd vormden een aanleiding voor de zogenaamde ‘Bataafse opstand’. De Historiën van Tacitus zijn 35 jaar later geschreven en geven geen zekerheden over de waardering van de Bataven voor het Romeinse imperium, of hun opvattingen over aan welke kant zij streden in het leger van de keizer, en zelfs niet over hun weinig geïntegreerde ‘Germaanse’ karakter, zegt Hans van Rossum 1.Tacitus geeft de Romeinse visie op de Bataven in specifieke omstandigheden en hoe de Romeinen daar tegenaan keken. De opstand kreeg pas een nationaal bevrijdingskarakter toen het nieuwe bewind in Rome was geïnstalleerd. De grote legermacht die toen in Noordwest Europa de orde kwam herstellen richtte zich immers ook tegen de Bataven. Door de geheel eigen dynamiek van de conflicten was een nieuwe situatie ontstaan. 

Bij opgravingen kunnen vondsten weer nieuwe verhalen opleveren, zoals de bokshandschoenen van een soldaat gevonden in het Romeinse castellum Vindolanda in Engeland uit de periode 90 – 120 2  In dit castellum Vindolanda zaten de soldaten uit België en Nederland. Daarbij kwam de vondst van duizenden in het Latijn geschreven teksten op schrijftabletten, afkomstig van de prefect van de negende Bataafse eenheid. Flavius Cerialis.De schrijftabletten geven een beeld van het dagelijks leven met brieven van soldaten die om sokken en ondergoed vragen, een uitnodiging is er voor een verjaardagsfeestje aan de echtgenote van de commandant van het fort, verzoeken om betaling, lijsten met geleverde goederen en inzet van troepen. Het type brieven is exact hetzelfde als dat bewaard is gebleven van Romeinen als Cicero en Plinius. Als deze prefect, deze Bataaf, iets gedaan wilde krijgen, hanteerde hij dezelfde sociale strategie, die van de ‘kruiwagencultuur’, als de Romeinse elite. 

Tacitus en de Vindolandateksten laten twee verschillende kanten van de werkelijkheid zien. Tacitus weerspiegelt de Romeinse waarneming in een noodsituatie en is een goede bron als we willen weten hoe de Romeinen in zo`n geval over de Bataven dachten, de Vindolandateksten laten een waarneembare buitenkant in een doorsneesituatie zien.   

Colofon

Auteur: Meike de Vries

Foto: RAZU  90586 Topografisch Historische Atlas kaart 1734

[1] Hoe Romeins waren de Bataven? Auteur: Hans van Rossum

[2] National Trails Vindolanda

[3] Dr. W.K. Vos, Bataafs Platteland; Romeinen in het Kromme Rijngebied. Tijdschrift van de Historische Kring tussen Rijn en Lek, 2010 jrg, 44 nr. 1

Dr. W.K. Vos werkt als archeoloog en is gespecialiseerd in de Romeinse tijd. Sinds 2014 is hij board member Romeinen NU. Zijn interesse ligt vooral bij de militaire installaties langs de limes en het directe agrarische achterland zoals het Kromme Rijngebied, alwaar hij vanaf 1994 verschillende opgravingen uitvoerde in Vechten, Wijk bij Duurstede en Houten

Referenties

© Tekst: Meike de Vries © Foto voorblad: Henk Bol